Dərs nümunələri

Riyaziyyat fənni üzrə fənn kurikulumuna əsaslanan  İKT-nin tətbiqi ilə qurulan dərs

                                                         

                                                                      Fazilova İlahə

Riyaziyyat – İnformatika müəllimi,

«Mədəd Azərbaycan»-ın təlimçisi. 

        Hər  dövrün  özünəməxsus,  dəyişkən  xüsusiyyətləri  içərisində  xüsusi   yer  tutan və gələcək nəslin yetişdirlilməsinə xidmət edən – öyrənmə bacarıqlarının üzə çıxarılması və  inkişafı, öyrənmə  vasitələrinin  hər  dövrün  tələbinə  uyğun  və  çeşidli olması, öyrənmə  üsullarının  konstruktiv istiqamətlənməsi,  fəal  təlimin  mexanizmlərini özündə  ehtiva  etdirən  öyrənmə  mühitinin  yaradılması  həmin  dövr  üçün  ən  ümdə məsələlərdən  biridir.  Bizim  yaşadığımız  müasir  dövr  də  müasir  həyatda  həm  insana,  həm  də  onun  bilik,  bacarıq  və  düşünmə  tərzinə  öz  tələblərini  qoyur.  XXI əsr  sürətlə  inkişaf  edən  kompyuter  texnologiyaları  əsridir.  Həyatın  bütün  sahələrində tətbiq olunan və gündəlik yaşamın tərkib hissələrindən birinə çevrilən kompyuter  texnologiyaları  XXI  əsrin  əsas  xüsusiyyətlərindən biri  kimi  təhsilin inkişafına  da  öz  təsirini  hiss  etdirməkdədir.  Azərbaycan   təhsili   də  daima   inkişaf edir  və  müasir  dövrdə  texnologiyanın  geniş  imkanlarından  istifadə  edən  və  bol informasiya  mühiti  ilə  əhatə  olunan  bugünkü  şagirdin  diqqətini  təlimə  cəlb  etmək, marağını  təmin  etmək  üçün  texnologiyanın  tədris  alətinə  çevrilməsi  və  təlim  prosesində   istifadəsi   qaçılmaz   fakt   kimi   qarsimizda   durur.  

  Şagirdlərin maraq  dairələrini  nəzərə  alaraq  İKT-dən  müasir  dərslərdə  tətbiq  etməklə  şagirdlərdə həvəs  və  maraq  yaratmaq  mümkündür.  Bunun  üçün  dərsliklər,  təlimdə istifadə  olunan   əlavə   resurslar   şagirdlərə   bilik   əldə   etmək   üçün   vasitə   yox,  biliyin  əldə  olunması  yolunda  istiqamət  verən,  öyrənmə  bacarığı  və  vərdişləri  aşılayan   səpkidə  olmalıdır. Lakin vaxt keçdikcə daha yeni informasiya-kommunikasiya texnologiyaları yaranır,  inkişaf edir,  mükəmməlləşir. Təbii ki, məktəb bütün bu proseslərdən kənarda qala bilməz. Artıq məktəbin gündəlik praktik həyatında interaktiv avadanlıqlar, elektron lövhələr tətbiq olunmaqdadır ki, bu da qısa müddət ərzində təlim-tədris prosesinin ayrılmaz hissəsinə çevrilib.

       Təhsil sistemində baş verən bu dəyişikliklər, İKT-nin sürətli inkişafı bütün fənlərin tədrisinə ənənəvi yanaşmanı dəyişmişdir və fənlərin tədrisi metodikası artiq yeni mərhələyə qədəm basmışdır. Riyaziyyat fənninin əsas məqsədlərindən biri fənni müasir informasiya cəmiyyətinin tələblərinə uyğun tədris etməkdir. Riyaziyyat fənnini tədris edən müəllim - qarşısında duran vəzifələri yerinə yetirməsi, fənin məqsədiniə nail olması və nəinki bu günün, hətta sabahın da tələblərinə cavab verən şəxsiyyət formalaşdırması üçün  hər günün planlaşdırmasını düzgün qurmalıdır. Mövzuya uyğun düzgün seçilmiş təlim üsulları, iş formaları və tənqidi, məntiqi, yaradıcı təfəkkürün inkişafına yönəldilmiş iş vərəqləri şagirdlərin təlim nəticələrinə daha tez çatmalarına imkan yaradacaq. Bu məqsədlə də Riyaziyyat fənnindən şagirdləri İKT ilə interaktiv işləməyə sövq edən, öyrənmək, anlamaq və yaratmaq imkanı verən vasitə olan  Elektron yazı lövhəsi  – MİMİO-da hazırladığım interaktiv tapşırıqlardan ibarət, Müasir Kurikulumla tədrisə uyğun dərs nümunəsini təqdim edirəm.

Unutmayaq ki, təhsil millətin və dövlətin gücünün göstəricisidir.

Çoxluq anlayışı. Sonlu və sonsuz çoxluqlar. Boş çoxluq

Standart: 1.1.4.  Iki sonlu çoxluğun  birləşməsini  və  kəsişməsini tapır

Dərsin məqsədi:

·         Çoxluq anlayışını şərh edir.

·         Müxtəlif elementi olan çoxluqlara aid  aləmdən nümunələr  göstərir.

·         boş  çoxluğun tərifini verir,

·         istənilən çoxluğun alt çoxluğunu müəyyənləşdirir

·         sonlu  və  sonsuz  çoxluqları nümunələrlə fərqləndirir.

·         Iki  çoxluğun  kəsişmə  və  birləşməsini tapır.

İnteqrasiya:  H.b-1.1.1.

İş forması:  Böyük qruplarla iş, kiçik qruplarla iş

Üsullar:    Beyin həmləsi, müzakirə, Venn diaqramı

Resurslar və təchizat: Riyaziyyat 5-ci  sinif dərsliyi, kompyuterlər, mimio lövhə

             

Dərsin mərhələləri

Motivasiya:  Motivasiyada əqli hücum metodundan istifadə edərək şagirdlərə  hazırladığım təqdimatdakı şəkilləri nümayiş etdirirəm və suallar verirəm.

-Hansı şəkilləri görürsünüz?

-Hər bir şəkilə necə adlandırardınız?

-Bəs bütün bu adlandırdığınız ilxı, meşə, uşaqlar  anlayışlarını ümumilikdə necə adlandırmaq olar?

Şagirdlərin cavablarını dinlədikdən sonra mövzunun adını elan edirəm və tədqiqat sualını verirəm.

Tədqiqat sualı: Çoxluq nədir? Çoxluqlar üzərində hansı əməlləri yerinə yetirmək olar?

Tədqiqatın aparılması: Şagirdləri saymaqla qruplara ayırıram. Şagirdlərə tapşırıram ki, “dairəvi formada düzülün, ardıcıllıqla 1-dən 4-ə kimi sayın, saydığınız rəqəmləri yaddaşınızda saxlayın.” Sonra eyni rəqəmlər düşmüş  şagirdləri bir qrupa yığmaqla  4 qrupa ayırıram. Sonra hər qrupa kompyuter arxasında əyləşərək əvvəlcədən hazırladığım elektron mənbədən istifadə etməklə “Çoxluqlar və onlar üzərində əməllər” mövzusunda araşdırma aparmağı tapşırıram.

Sonra həmin araşdırmaya əsasən qruplara elektron tapşırıqlar verirəm.    

                                                                I qrup  

1.      A çoxluğuna daxil olan elementləri müəyyənləşdirin. Düzgün saydığınız cavabın altından xətt çəkin.

2.      Tapşırığı yerinə yetirin.

II qrup

1.     Venn diaqramında ədədləri uyğun yerlərdə yerləşdirin.

2.      Tapşırığı yerinə yetirin.

                                                                             III qrup

1    1.  Müxtəlif elementlərdən uyğun çoxluqları düzəldin.

2    2.  Tapşırığı yerinə yetirin.

                     

                                                                          IV qrup

   1.   Mümkün ikirəqəmli ədədlər çoxluğunu yazın.

   2.   Tapşırığı yerinə yetirin.

Məlumat mübadiləsi: Hər qrup öz işini təqdim edir, qruplar bir-birlərinin işlərinə münasibət bildirirlər.

Məlumatın müzakirəsi və təşkili: Müzakirə üçün qruplara kompyuterdə özündə test şəklində suallar əks etdirən oyunlar verirəm. Oyunu tez bitirən və daha çox düzgün cavabı olan qrupu qalib elan edirəm. Oyundakı sualları şagirdlərlə müzakirə edirik.

Nəticələrin çıxarılması:  Elektron lövhədə tədqiqat sualını əhatə edən tapşırıq-oyunlar verirəm, hər qrupunir seçilmiş üzvü tapşırıq-oyunu cavablandırır. Şagirdlər sualları cavablandırdıqdan sonra onlarla birgə cavabları ümumiləşdirib nəticə çıxarırıq:

Çoxluq riyaziyyatın ilk riyazi anlayışlarından biridir. O müxtəlif obyektlərin (kitabların, dəftərlərin, qoyunların, atların, ulduzların, ədədlərin, fiqurların və s.) toplusudur. 

Çoxluğu əmələ gətirən obyekt onun elementi adlanır. Heç bir elementi olmayan çoxluğa boş çoxluq deyilir. Çoxluqlar sonlu və sonsuz olaraq iki tipə ayrılır. Çoxluqlar üzərində müəyyən əməllər yerinə yetirmək mümkündür, məsələn çoxluqların birləşməsi və kəsişməsi. İki çoxluqdan heç olmasa birinə (və ya hər ikisinə) daxil olan elementlərdən təşkil olunmuş çoxluğa bu çoxluqların birləşməsi deyilir. A = {1, 2, 3, 4, 5, 6} və B = {4, 5, 7, 8} çoxluqlarının birləşməsi A U B = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8} çoxluğudur (U-birləşmə işarəsidir). İki çoxluğun ortaq elementlərindən təşkil olunmuş çoxluğa bu çoxluqların kəsişməsi deyilir. A = {a, ı, o, u} – qalın saitlər və B = {o, ö, u, ü} – dodaqlanan saitlər çoxluqlarının ortaq elementlərindən təşkil olunmuş C = {o, u} çoxluğuna A və B çoxluqlarının kəsişməsi deyilir, C = A ∩ B kimi yazılır. 

Yaradıcı tətbiqetmə:  Qruplara yenidən elektron tapşırıq verirəm.

 Ev tapşırığı:  Ev tapşırığı olaraq, kitabdan bir neçə çalışma verirəm.

Qiymətləndirmə: Qrupların fəaliyyətini qiymətləndirmək üçün həm mövzu ilə bağlı, həm də ümumi meyarlar əks olunmuş qiymətləndirmə cədvəlindən istifadə edirəm

Meyarlar Qruplar	Çoxluq anlayışını şərh etmə	Müxtəlif elementli çoxluğa aid nümunə göstərmə	Sonlu və sonsuz çoxluğu fərqləndirmə	Çoxluqlarını birləşmə və kəsişməsini müəyyən etmə	Qrupdaxili əməkdaşlıq etmə	Kompyuterdə tapşırıqları düzgün və vaxtında yerinə yetirmə
I qrup
II qrup
III qrup
IV qrup

İnformatika fənn kurikulumuna uyğun dərs nümunəsi

Fazilova İlahə

Riyaziyyat – İnformatika müəllimi

Təhsil  ölkənin  beynəlxalq  aləmdə  rolunu  müəyyən  edən  əsas  amillərdən  biridir. Cəmiyyətin  müasir  inkişaf  mərhələsi  təhsil  prinsiplərini  dövrün  tələbinə  uyğun  olmasını tələb edir. Təhsil prosesində şagirdlərə bilikləri mənimsətmək tələbi ənənəvi təhsilin təzahürü olaraq, müasir  təhsil prinsiplərinə və tələblərinə uymur. Müasir insan biliklərə malik olmaqla yanaşı, həmin biliklərin həyatda tətbiqi bacarığına yiyələnməli , öyrənmə bacarığının müxtəlif vasitələrindən istifadə edərək cəmiyyətdə özünə lazım olan informasiyaları müstəqil əldə etməyi bacarmalı, qazanılmış informasiyaları düzgün istifadə vərdişlərinə sahib olmaldır. Dünya təhsilində yeni prinsiplərin yaradılması yolları ilə tanışlıq, bu prinsiplərin dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin  təhsil sistemində  uğurlu praktiki əksini tapması və dünya  təhsil sisteminə inteqrasiya artiq bizim də təhsil sistemimizdə müəyyən dəyişikliklərin zəruriliyini tələb etdi. XXI əsrin tələbinə uyğun şəxsiyyət yetişdirmək üçün, tələb olunan bilik, bacarıq, vərdiş, dəyər və keyfiyyətlərin siyahısı  2006-ci ildə Avropa Şurası tərəfindən «Kompetensiya» adı altında tərtib olunmuşdur. İKT-nin təhsilə tətbiqi, Müasir Kurikulum islahatı və bir çox təhsil islahatlarının əsas məqsədi şagirdlərdə məktəb dövründən başlayaraq bir çox bilik, bacarıq və vərdişləri formalaşdırmaqdır. Artıq müasir Azərbaycan məktəblərində  İKT-dən istifadə bacarığı digər  fənnlərin mənimsədilməsi yolunda alətə çevrilmişdir. Təhsil sistemində baş verən bu dəyişikliklər, İKT-nin sürətli inkişafı İnformatika fənninə ənənəvi yanaşmanı dəyişmişdir və İnformatika fənninin tədrisi metodikası artiq yeni mərhələyə qədəm basmışdır. İnformatika fənninin əsas məqsədlərindən biri fənni müasir informasiya cəmiyyətinin tələblərinə uyğun tədris etməkdir. Müasir Kurikulum  tətbiq olunan siniflərdə İnformatika fənninin Fəal (interaktiv) təlimlə tədrisi təlim prosesini şagirdlərin marağına uyğun qurmağa xidmət edir. İnformatika fənnini tədris edən müəllim - qarşısında duran vəzifələri yerinə yetirməsi, fənin məqsədiniə nail olması və nəinki bu günün, hətta sabahın da tələblərinə cavab verən şəxsiyyət formalaşdırması üçün  hər günün planlaşdırmasını düzgün qurmalıdır. Mövzuya uyğun düzgün seçilmiş təlim üsulları, iş formaları və tənqidi, məntiqi, yaradıcı təfəkkürün inkişafına yönəldilmiş iş vərəqləri şagirdlərin təlim nəticələrinə daha tez çatmalarına imkan yaradacaq. Bu məqsədlə də hazırladığım İnformatika fənninin Müasir Kurikulumla tədrisinə uyğun dərs nümunəsini təqdim edirəm. Unutmayaq ki, təhsil millətin və dövlətin gücünün göstəricisidir.                                           

                                                  Kompyuter necə işləyir.

Standartlar:  3.1.1. Fərdi kompyuterlərin təsnifatını şərh edir.

                        3.1.2. Kompyuterin əməliyyat sistemlərinə dair sadə anlayışları izah edir.

Dərsin məqsədləri: 

·         Fərdi kompyuterlərin əsas və əlavə qurğularını tanıyır.

·         Fərdi komppyuterlərin əsas və əlavə qurğularının vəzifələrini dəqiq şərh edir.

·         Kompyuterin gündəlik həyatımızdakı rolunu izah edir.

·         Aparat və proqram təminatının əhəmiyyətini şərh edir.

·         Əməliyyat sistemlərinin əsas funksiyalarına dair biliklərini nümayiş etdirir.

İnteqrasiya: H.b-4.2.1, 4.2.2

İş forması:   Kiçik qruplarla iş

Üsullar:      Anlayışın çıxarılması,  Venn diaqramı,  müzakirə, rollu oyun

Resurslar və təchizat:   İnformatika 5-ci sinif dərsliyi, kompyuterlər, iş vərəqləri, www.ilkaddimlar.az.com  

www.informatik.az                               

                                                Dərsin mərhələləri

Motivasiya:   

Anlayışın çıxarılması  metodundan istifadə edərək PowerPointdə hazırladığım təqdimatı göstərirəm və şagirdlərə müxtəlif  təqdimatda qeyd olunmuş fikirləri səsləndirirəm.  

1.      Həyatınızın hər sahəsində varam.

2.      Mən sizin kimi hesablamağı bacarıram.

3.      Mənim beynim var, sizin kimi düşünürəm və yadda saxlayıram.

4.      Mən sizin dünyaya pəncərənizəm.

5.      Yazıram, pozuram, şəkil çəkirəm.

6.      104 barmağım var, pianoya oxşayıram.

7.      Mən həm də mahnı oxuyuram.

Sonra şagirdlərə sual verirəm:

- Bütün bu funksiyalarını yerinə yetirən sizdən soruşur «Mən kiməm?»

Şagirdlərin fikrini dinləyirəm və mövzununun adını elan edirəm.

Tədqiqat sualı:

Kompyuterin hansı hissələri var və onlar  bir-biri ilə necə əlaqədə olurlar? Kompyuterin işləməsi üçün nə lazımdır?

Tədqiqatın aparılması:  Şagirdləri üzərində “sistem-blok”, “monitor”, “klaviatura” ,  “printer”, “skaner” yazılmış kartlar paylayaraq, püşkatma yolu ilə 5 qrupa bölürəm və hər qrupa  tapşırıq verirəm.  

            

                                                            I qrup

 

Şəkildə verilən obyektlərin funksiyalarını müəyyənləşdirin və yazın.

                                                         II qrup

    

Təsvirləri verilmiş kompyuter hissələri içərisindən

 kompyuterin əsas və əlavə hissələrini tapın, 

cədvəlin müvafiq yerində yazın.

                                                         

                                                     III qrup

İnsan və kompyuterin informasiya prosesləri ilə iş prinsipləri arasında olan oxşar və fərqli cəhətləri Venn diaqramında yazın.

                                                    

                                                     IV qrup

Təsvirlər içərisindən Windows əməliyyat sitemində

 işləyərkən hansı simgələrə rast gəlmisinizsə onları seçin

 və onlardan hansı məqsədlə istifadə olundugunu yazın.

                                                          V qrup

Təsviri verilmiş obyektlər içərisindən xüsusi proqramla

 işləyən obyektləri işarələyin və fikirlərinizi izah edin.

Məlumat mübadiləsi:  Hər qrup öz işini təqdim edir,qruplar bir-birlərinin işlərinə münasibət bildirirlər.

Məlumatın müzakirəsi:  Müzakirə üçün şagirdlərə müxtəlif suallar verirəm,

- Kompyuterin hissələrindən biri işləməzsə nə baş verər?

- Kompyuterin hissələri necə idarə olunur?

- Kompyuterin əsas hissələri hansı funksiyaları yerinə yetirir?

- Kompyuterin əlavə hissələrinin funksiyaları hansılardır?

- İnformasiyanın emalı prosesi kompyuterdə necə baş verir?

Nəticələrin çıxarılması:   

Şagirdlərə tədqiqat sualını əhatə edən suallar verirəm:

- Siz kompyuter proqramlarının hansında işləmisiniz?

- Kompyuter necə olur ki, sizi başa düşür və «dediyinizi» yerinə yetirir?

Şagirdlər sualları cavablandırdıqdan sonra onlarla birgə cavabları ümumiləşdirib nəticə çıxarırıq:

- Bilirik ki , hər bir mürəkkəb obyekt  müxtəlif hissələrdən ibarət olur. Hər bir mürəkkəb obyekt kimi kompyuter də müxtəlif hissələrdən ibarətdir. Kompyuteri təşkil edən bu hissələrə - aparat təminatı deyilir. Kompyuterin tərkib hissələrinin bir-biri ilə qarşılıqlı olaraq işləməsi və müəyyən funksiyaları yerinə yetirməsi üçün, kompyuterə onun anlaya biləcəyi dildə göstərişlər toplusu  vermək lazımdır. Kompyuterin anlaya biləcəyi bu göstərişlər toplusuna – proqram təminatı deyilir.

Kompyuterdə çoxlu sayda proqramlar var. Bu proqramların köməyi ilə şəkillər çəkmək, şəkillər üzərində dəyişikliklər yerinə yetirmək, mətnlər yazmaq, cədvəllər qurmaq və onlar üzərində istənilən hesab əməllərini aparmaq, musiqiyə qulaq asmaq, oyunlar oynamaq və sairə olar. Elə bir proqram var ki, o yuxarıda adları sadalanan işlərin icrasında lazım olan proqramların işinə və kompyutrerin qurgularının qarşılıqlı işləməsinə nəzarət edir. Bu proqram - əməliyyat sistemidir.  Əməliyyat sistemi kompyuterin başlıca proqramıdır. O olmasa kompyuter işə düşməz, çünki o kompyuterin bütün işini idarə edir.

Fərdi kompyuterlər əsasən Windows əməliyyat sistemi ilə işləyir. Windows əməliyyat sistemindən başqa başqa əməliyyat sistemləri də vardır. Məsələn, Linux, Android və sairə.

Yaradıcı tətbietmə:

Rollu oyun metodundan istifadə edirəm, kompyuterin qurğularına aid rolları şagirdlər arasında paylayıram. Tapşırıram, “fərz edək ki, bizə 2 cümlədən ibarət mətni yazmaq və çap etmək tapşırılıb, gəlin bu prosesi praktik olaraq ifa edək”.  Üzərində kiçik mətn yazılmış vərəqi oxuyuram və tapşırıram ki, həmin mətni mətn redaktorunda yığarkən baş verən işlər ardıcıllığını səhnələşdirərək göstərsinlər. (Bu proses şagirdlərdə mətnin yazılaraq çap edilməsinə uyğun əyani fikir formalaşdlracaq, eyni zamanda prosesin düzgün alqoritmini tapmağa çalışacaqlar, oyun xarakterli olduğuna görə də maraqlarına səbəb olacaq.

Ev tapşırığı: 

Şagirdlərə tapşırıram ki, əməliyyat sistemləri haqqında məlumat toplayın və  əməliyyat sistemlərini Windows əməliyyat sistemi ilə müqayisə edin, araşdırdığınız məlumatlar haqqında təqdimat hazırlayın.

Qiymətləndirmə: 

Şagirdləri qiymətləndirmək üçün həm mövzu ilə bağlı, həm də ümumi meyarlar əks olunmuş qiymətləndirmə cədvəlindən istifadə edirəm.

Meyarlar Qruplar	Fərdi kompyuterlərin aparat və proqram təminatını fərqləndirmə	Aparat və proqram təminatına nümunə göstərmə	Kompyuterin əsas hissələrini tanıma və onların vəzifələrini izah etmə	Əməliyyat sistemini tanıma
I qrup
II qrup
III qrup
IV qrup
V qrup